Various Gallus varius hybrids: variation in junglefowl and Darwin's interest in them

Auteurs: Hein van Grouw & Wim Dekkers

Sleutelwoorden: groene Javahoen, Gallus varius, jungle fowl hybrids, Gallus aeneus, Gallus temminckii, Gallus violaceus, Charles Darwin.

Nederlandstalige samenvatting

Hybriden tussen het groene Javahoen Gallus varius en gedomesticeerde hoenders G. gallus domesticus hebben verschillende 19-eeuwse ornithologen zich doen vergissen. Het vederpak van deze hybriden is zo verschillend in kleur en patronen ten opzichte van beide ouders, dat men dacht met een aparte soort te doen te hebben: G. aeneus Temminck, 1825, G. temminckii Gray, 1849 en G. violaceus Kelsall, 1891. Darwin wilde, in zijn onderzoek naar de oorsprong van het gedomesticeerde hoen, begrijpen of G. aeneus en G. temminckii hybriden of soorten waren. Zijn gedachtengang was dat alle gedomesticeerde hoenders afstammen van enkel het rode kamhoen G. gallus (voorheen G. bankiva). Een hybride, nu in de collectie van het Natural History Museum in Tring, speelt een belangrijke rol in Darwins beredenering, ofschoon de conclusie die hij bescheef over dit exemplaar incorrect was, is zijn theorie omtrent de enkele stamouder voor alle gedomesticeerde hoenders nog niet verworpen.

'Deze hybriden werden eens als soort onderscheiden, en werden G. aeneus genoemd. Dhr. Blyth en anderen dachten dat G. temminckii een overeenkomstige hybride was' (Darwin 1868a: 234–235).

In het algemeen hebben de kamhoendersoorten van het geslacht Gallus een verwarrende nomenclatuurhistorie. Het Lafayettehoen G. lafayetii, bijvoorbeeld, was driemaal beschreven op basis van het seksuele dimorfisme (hanen en hennen waren beide beschreven als aparte soorten) en op basis van de natuurlijke variatie binnen de soort (van Grouw et al. 2017). Een andere reden waardoor soorten meerdere namen hebben gekregen was dat, wetenschappers in het verleden minder bewust waren van het werk van anderen of het simpelweg genegeerd hebben tijdens de beschrijving en het benoemen van de soort. George Kearsley Shaw (1751–1813) was de eerste die het groene Javahoen G. varius bescheef, dat endemisch is in Indonesië. De oorsprong van deze soort, welke hij Variegated Pheasant Phasianus varius noemde, was voor Shaw onbekend. Hij dacht dat het waarschijnlijk een vogelsoort uit India betrof (Shaw 1798). Of Coenraad Jacob Temminck (1778–1858), de eerste directeur van 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie (nu Naturalis Biodiversity Center in Leiden) bewust was van het werk van Shaw is onbekend. Maar hij noemde en beschreef deze soort aan de hand van exemplaren die hij in het Muséum d'Histoire naturelle in Parijs had gezien. De Franse exemplaren waren op Java verzameld door de Franse botanist en ornitholoog Jean-Baptiste Leschenault de La Tour (1773–1826) en de eigen exemplaren had hij ontvangen van de gouverneur van Java (Temminck's privé collectie diende als basis voor het museum in Leiden). Temminck noemde de soort G. furcatus (Latijn furca: vork), 'vorkstaarthoen'. Thomas Horsfield (1773–1859) veranderde de naam van de soort in G. Javanicus, gebasseerd op een exemplaar in het Museum of the Honourable East India Company in London, met minachting verwezen naar Shaw's varius (Horsfield 1822). Hoewel de delen 1–2 van de Manuel d'ornithologie (Temminck 1820) voor Horsfield leidinggevend waren voor wat betreft de genera in zijn 1822 publicatie, was hij kennelijk niet bewust van de naam furcatus die Temminck aan deze soort had gegeven. Alles tezamen is deze kamhoendersoort drie maal wetenschappelijk benoemd. Naast de synoniemen van de verschillende soorten dragen hybriden tussen het groene Javahoen en het gedomesticeerde hoen G. gallus domesticus eveneens bij tot de nomenclaturale chaos bij het genus Gallus. In Indonesië, in het bijzonder op Java, vormen deze hybriden een opzettelijke creatie. Vanwege de mooie, totaal verschillende pluimage, dachten ornithologen dat het om andere soorten ging. Ook nu werden deze hybriden wetenschappelijk driemaal als aparte taxa benoemd: G. aeneus Temminck, 1825; G. temminckii Gray, 1849; en G. violaceus Kelsall, 1891. Hier worden deze namen beschreven met toegevoegde informatie over bestaande hybride exemplaren, inclusief de drie verschillende typen welke gekend zijn van Darwin.

Referentie: Grouw, Hein van & Dekkers, Wim (2019). Various Gallus varius hybrids: variation in junglefowl and Darwin's interest in them. Bulletin of the British Ornithologists' Club (Londen), 139 (4), 355–371.

Naar het artikel: Grouw, Hein van & Dekkers, Wim (2019). Various Gallus varius hybrids: variation in junglefowl and Darwin's interest in them. Bulletin of the British Ornithologists' Club (Londen), 139 (4), 355–371. (BioOne)